O cariñés Valentín Galage -defensor a ultranza do acontecer de Cariño (A Coruña)- espertou a través das redes sociais a curiosidade, primeiro, e o interese, dempois, de quen esto escribe ao se ao se ter feito eco Valentín Galage dun acontecemento que vai desembocar na realización dun documental que levará o título “La flor del almendro”. Neste vai relatarse a vida e morte do alcalde republicano de Alcanadre (A Rioxa), Agustín Martínez Royo, afusilado durante a Guerra Civil española.
O documental tenta reflexionar sobre o valor da memoria nun momento e unhas circunstancias pouco ou nada propicias ao recoñecemento, por parte dalgunhas organizacións políticas, do valor da memoria histórica.
Segundo o devandito relato, no foi doado atopar o corpo dese alcalde, elixido tres anos antes da guerra, en 1933, após ser torturado e finalmente asasinado en Tudelilla, a poucos quilómetros do seu pobo, na mencida do 14 de agosto de 1936. Alcanadre xa estaba ocupado polos falanxistas.
Algúns testemuños recollidos no xornal rioja2 por Ester Fernández García, a memoria recente da historia nace en 1979, cando en España comezabamos a vivir a/e en democracia. Daquela eran lembranzas que aseveraban que, cando asasinaron a Agustín Martínez Royo, este gardaba no peto algunhas améndoas que,, polo visto, abrollaron cando o corpo do que fora alcalde “entrou en descomposición” e dese seu corpo abrochou unha amendoeira.
As testemuñas falan de que os asasinos de Martínez Royo empregaran un brazo deste, previamente rompido polo cóbado e polo hombreiro, para o golpear e que “mesmo lle arrincaron os testículos”.
Foi, o alcalde de Alcanadre, “o primeiro dos 29 asasinados” nese concello rioxano.
A exhumación dos seus corpos tivo lugar vai facer 45 anos, e Alcanadre pasaba a ser recoñecido como un dos primeiros pobos de España en desenterrar das foxas que ocupaban os corpos dos que a intolerancia levara por diante. Uns estaban na contorna de Alcanadre, e outros no cimeterio de Torrero, en Zaragoza.
Algunhas das persoas do pobo lembraban a guerra e as súas consecuencias. E seguindo esas lembranzas, os encargados da recuperación dos restos dos asasinados, comezaron os desenterramentos a partir da crenza de que poderìan estar nos arredores da amendoeira que alí había.
Foi un traballo duro, que os levou a constatar que a amendoeira nacera no peito do que fora alcalde electo do pobo en 1933, a partir dunhas améndoas que abrocharan nos restos de Agustín Martínez Royo, que actualmente repousan nun panteón do cimeterio local.
Noutros pobos, como é o caso de Cariño, unha lápida de mármore adosada á parede da igrexa lembra exclusivamente aos “caídos por Deus e pola Patria”. Como se os que loitaran a prol da República non o fixeran así.
Cantas améndoas, cantos toxos e silveiras terán abrochado en gavias e valos a partir dos restos de cidadáns que, polo feito de viviren en España e seren ou sentírense republicanos, pagaron coas súas vidas tal sentimento.
(Agradezo a Valentín Galage, cariñés, a descuberta da información que me guiou á memoria histórica que hai quen non quere asumir na España de 2024. Aló eles).
