O xornalista ha de ser un curioso inconformista, ás veces sutil, incluso impertinente. O comunicador ha de propender a escudriñar detrás do aparente, da realidade imposta, da verdade construída, na seguridade de que o que con certeza ha de contar no seu medio informativo é o que se esconde tras un meandro, un dato confuso, unha fonte dudosa ou a falta de dúbidas. Toda verdade ha de ser cuestionable até a súa confirmación.
Eu admiro a Ortega en que aquilo de que un é el e as súas circunstancias. Con isto nego crer que nalgunha ocasión existise unha idade de certezas estáticas. Menos agora, cando vivimos alagados de enredantes e instantáneas noticias aparentes, xurdidas de permisividades libertarias móbiles, nunha extravagante propensión a admitir como correcto o que a masa acepta per se, na artificiosa liberdade que supón consentir que calquera poida expresar o que queira, no momento en que o estime e sen someterse ás mínimas regras de convivencia reguladas polas leis democráticas. O botellón desinformativo flúe coa alegría da axitada botella do cava, propende ao derrame e á escuma, e resulta un experimento permanente (24×24 horas), grotesco, libertino, inmaturo e, en ocasións, con consecuencias graves.
A prensa en papel ou a dixital envásanse con mimo, en contedores sobrios, como acontece na radio ou na televisión. Nas súas cabeceiras, en cada marca, acredítase a denominación de orixe e a responsabilidade empresarial; no editorial delimítanse posicionamentos transparentes, que con matices ou sen eles, asíntanse en informativos, sobre columnas e noticias asinadas, avaladas por unha axencia, un individuo ou unha redacción, varios adxuntos e polo menos un director. Existen, está claro, matices de cor, de aroma e de sabor, e estímanse.
O xornalista competente valora a antesala dunha noticia. Indaga, pregunta, contrasta, aclara, entrevista, le, consulta, cuestiona de novo, dúbida, debate e, se preciso é, recomeza o ciclo, até someter as súas conclusións. Confía en saber explicar con rigor o feito ou a eventualidade que lle incumbe nun determinado momento. Ambiciona contar o mundo e as contribucións dos seus protagonistas, pretende axudar a comprendelos, a contextualizalos e, se é posible, mesmo a embelecelos nun relato ordenado, informativo, descritivo, examinador, mesmo breve. Critica e enxalza. Non crea unha verdade e menos unha mentira, transfire evidencias, narra feitos e sitúaos, trata de evitar erros de apreciación subxectiva, achega testemuños e actúa como garante. Se opina, distingue a conxuntura. Se se trabuca, ten o compromiso moral de rectificar. Vive da súa credibilidade e deféndea.
Informar, formar, entreter presupón acudir, observar, atender, escoitar, contrastar e divulgar. No comunicador hai vocación, oficio, formación, investigación, respecto, claridade, transparencia, predisposición ao desmentido e, por suposto, compromiso. Todas elas son autoesixencias que reflicten a asunción dunha deontoloxía rigorosa. Este é un certificado de garantía.
En xeral, na utilización das redes pola masa xorde a improvisación, a manifestación do descoñecemento, o seguidismo. O resultado é a desinformación e a oportunidade para os negocios de poderes antidemocráticos, economías fraudulentas e, tamén, para idiotas armados de tecnoloxía. As noticias falsas son só un parte dunhas verdades que se constrúen á medida das súas necesidades por poderes escuros, mafias, ditaduras, sempre por aqueles ao servizo de intereses nefandos. Non falo do uso do Whassapp familiar ou dun Twitter oportuno ou dunha mensaxe inocente en Facebook ou dunha foto en Instagram simpática, refírome a intervencións en eleccións, publicidades enganosas, estafas, vendas fraudulentas, ataques masivos, baleirados de contas bancarias, manexo de datos privados, etc.
No novo escenario tecnolóxico existen posibilidades que desde a boa información reclamáronse con reiteración: inmediatez; interactuación co receptor; rectificación inmediata; etc. Isto permite perspectivas, apertura de miras, novos indicios. O único peneirado ha de ser o do ético, o que certifican os medios e os seus profesionais en favor da sociedade en xeral e do compromiso tamén coa divulgación da opinión dos seus lectores, oíntes e televidentes, e o deber coa comunicación privada ou pública entre particulares identificados. A discrepancia e a elección son libres, nunca a mentira intencional.
O xornalismo e os seus medios son máis necesarios que nunca. Esixir máis calidade democrática, defender a igualdade, o estado de benestar e o avance cara a un mundo sustentable e seguro, informar con fiabilidade, é o deber inescusable dunha profesión imprescindible para todos. Tamén é urxente atopar canles económicas para asegurar a viabilidade e independencia dos medios. Sobre estas e outras cuestións falaremos no V Congreso Editores de Medios Europa – América Latina, que na primeira quincena de novembro celebraremos en Madrid, farémolo con liberdade e respectuoso diálogo para buscar a nosa verdade, esa mesma que queremos ofrecerlles a vostedes cada día.
