No mediodía deste domingo 18 de maio miña nai, Mercedes Sarasquete Alonso (Cheché), finalmente cruzou a porta. Con 93 anos e xa con graves problemas cognitivos e de mobilidade eu viña preparándome para o inevitábel, e procuraba a tempo completo ter presente que cada día podía ser o último para ela. Con todo, a preparación é unha cousa insignificante comparada co reto que tes diante (a morte da túa nai) e acaba resultando moi parcial por moitos recursos dos que botes man. E por moitas situacións semellantes nas que tiveras visto antes. Ao final o teléfono cáeseche ao chan igual cando che transmiten a nova (ti en Santiago e ela en Ribeira) e quedas mirando para o móbil tirado coma se te queimase, e choras exactamente da mesma maneira que chorarías no caso de non ter “esa preparación” da que presumiches tanto diante de familiares e amigos, ti que eras tan forte e “pasaches por tantas”, e bótaste na cama con todo o peso do teu corpo, coma se te tiveran guindado dende unha certa altura (o último piso da Caixa de Aforros de Ribeira), coma quen nunca antes pensou neste tema da posíbel morte da nai repetidas veces. En definitiva remata por pesar exactamente igual, sobre unha cama, o peso morto dun fillo preparado que dun fillo desprevenido e coa garda baixa.
E iso que miña nai xa xogara algunha vez a abrir e pechar a porta esa que separa as cousas de aquí das do máis alá. En agosto de 2024, por exemplo, decidira con total firmeza que as 13.00 horas do mediodía era unha hora perfecta para meterse na cama e morrer. Tiña mobilidade (non moita), xenio (bastante), determinación e teimosía (considerábeis) para facelo. Vímola deitarse con pixama e coas persianas baixadas e malia que tentamos reconducila non dimos feito. Despregara todo o ritual de durmir (neste caso para sempre) e no caso das persoas que son como miña nai, iniciar ese procedemento sen aparente volta atrás era o máis parecido a levantar unha muralla chinesa de solidez e decisións inapelábeis, unha muralla na que a ti te tocaba sempre o papel nada lucido nin vistoso do invasor, perseverante, con décadas ante ti para pensar en estratexias militares de asedio. Noutras palabras: ías apañado. Xa na cama dixo que quería que apagásemos todas as luces que estaba moi cansa. Achegueime a ela e vin que case non respiraba e que estaba fría, así, que loxicamente asustámonos. Chamamos ao 112 e montamos, como é de imaxinar, un espectáculo digno de verse, con ambulancia na porta e enfermeiros e unha médica subindo as escaleiras, ademais das veciñas e veciños que se ían xuntando para ver que pasaba. Pero nos escasos cinco minutos que separaron a chamada ao centro de saúde (que está moi preto da nosa casa en Ribeira) e o tempo no que o equipo de salvamento apareceu na porta da habitación da miña nai, ela xa remuxicara e xa permanecía sentada bebendo un vaso de auga e disposta a comer unhas cantas lambonadas que lle trouxeran as miñas fillas. Viu entrar ao equipo médico e a sorpresa (semi-controlada) apareceu no seu rostro, que empezou a buscarme entre a multitude xa congregada na súa habitación: “Y tú para que llamaste a toda esta gente”, dixo en perfecto castelán, “que sea la última vez”, recriminoume con xenio.
Esta historia que ten un compoñente berlanguiano e algo ridículo, sobre todo polas explicacións ás que me vin sometido a dar por ter mobilizado tal equipo de salvamento ante unha señora que estaba perfectamente de saúde, sérvenos un pouco para definir a súa personalidade e a súa vida: era unha resistente, e non quería facer dramas de ningún tipo ante a posibilidade de desaparecer. Xa tivera bastante co que tivera na vida, orfa dende practicamente bebé (a súa nai, Carmen Alonso, morrera deixando a Agustín Sarasquete ao coidado de cinco fillas pequenas, miña nai era a máis noviña), e logo viñeran os tempos da posguerra, que foron duros tamén malia tratarse dunha familia acomodada de Ribeira, e a morte da súa querida nai adoptiva (Madriniña), da que tanto se lembraba nestes últimos anos da súa vida, sempre disposta a traer a súa memoria entre nós, para que non se perdera e que a tiveramos presente, mesmo as miñas fillas, ás que tan lonxe lles caía xa; e logo veu a perda do seu fillo (o primeiro Gonzalo) que non tiña nin un ano cando morreu e que, por suposto, marcouna para sempre, e moitos anos máis tarde a morte do seu home e doutro fillo (o segundo Gonzalo), que marchou antes de tempo e que nos deixou a todos un baleiro que nos acompaña alí onde vaiamos. Todos estes acontecementos e moitos máis fixérona sensíbel e dura ao mesmo tempo, unha muller algo calada e tímida nun primeiro encontro, pero alegre no fondo, e sempre hospitalaria (nunca me dixo unha palabra de desaprobación por traer amizades a casa, nin sequera xa maior, nin sequera aquela vez que trouxen dezasete amigotes e instaleinos no salón da casa para ver unha película, que finalmente non resultou ser a película que ela desexaba que viramos, pero esa é outra historia); tamén tiña esa apertura de miras que atopamos ás veces na xente conservadora, e facía gala de ideas avanzadas tendo en conta o tempo que lle tocou vivir e o ambiente no que medrara, e acostumaba sempre a poñerse do lado dos máis débiles, e sempre recordarei o día que impediu un caso de acoso escolar á saída do meu colexio, cando lle pedín que por favor fixera algo por unha rapaz que sempre recibía malleiras de outro máis grande, e non lle tremou a voz nin a man á hora de amonestar ao mangallón, que fuxiu tan rápido como puido, e recordo que ese día mirei para ela e collina moi forte do brazo, e pareceume un xigante ou un superheroe daqueles que adoitaba ver nos cómics de Spiderman e Superman. E algo disto debeu de perdurar tanto tempo, pasadas décadas e anos de cousas boas, regulares e traxedias, e tivemos a sorte de tela entre nós despois de tanto tempo, e eu sempre llo recordaba, mesmo cando estaba mal e non se decataba de moitas das cousas que pasaban ao seu arredor.
Ela pedía ás veces que viñera Deus e a levara porque cría que era un estorbo, e eu para animala sempre lle dicía que eu precisábaa aínda, e que, aínda que non acreditara, érame de moita axuda. Quedaba mirando para min con desconfianza, pero eu dicíao de corazón: axudoume ata o final, a min e a moitos de nós, eu estoulle moi agradecido á vida de ter tido a sorte de estar coa miña nai durante todos estes anos. E todo a pesar da tristeza que eu lle vía nos ollos ás veces, e que eu xa intuía cal era a orixe dese desánimo: non era outra que o tempo, o paso do tempo e os estragos que vai deixando ao seu paso. “Que che pasa mamá?”, pregunteille un día, hai ben pouco, “Ya sabes lo que me pasa, Fernando”, comentou, “me pasa que ya no queda nadie con quien hablar de historias, nadie de los de antes, y es muy triste estar sola y tener que despedirse una vez tras otra de la gente que conociste y queriste”. “Pero eu estou aquí, e Sonia e as nenas”, respondinlle, “e os teus fillos Mercedes e Luis e os teus nenos e o teu bisneto Pepe”. Ela sorriu e en algo creo que me deu a razón, pero agora que cruzou definitivamente a porta está claro que ela tamén está reunida cos que ela chamaba “os de antes”, os que tanto quería no seu corazón e que constitúen a xentiña, anónima ou coñecida, que labrou e creou a Ribeira que coñecemenos, co seu pasado e co seu presente, os que nos fixeron posíbeis a nós, e os que deron alimento, cerna, forza e identidade a todo aquilo que fomos, somos e seremos. Descansa en paz miña nai. Que o ceo che traia moitas cousas ricas e moitas alegrías. Querémoste moito.
Fernando, Sonia, Sabela e Carme, neste triste 19 de maio, un día de primavera en Ribeira.
PS: Nunha conversa familiar recente alguén, un sobriño, preguntounos como era a nosa nai de nova, cando vivíamos todos con ela, na plenitude dos seus superpoderes. Meu irmán Luis tívoo ben claro: “Foi a mellor nai que se pode ter”. Concordo con el.
PS2: Quen a coñecía puido vela ata o último momento desfrutando da compañía, do sol, do aire do mar e dos chiquitos nas terrazas do porto de Ribeira (O Albatros de Geno, O Porrón, etc). Mesmo no día do seu falecemento tivo ánimos de baixar a tomarlle unha. Encantáballe facelo, estar coa xente, no porto, mirar o mar. Igual non é mal xeito de morrer este que ela finalmente elixiu: facer o que che gusta coa familia e logo subir para casa a descansar, e despedirse xa.
