“Da terra todo vén e todo a ela volve. Enorme e boa nai agasallando fillos. Dozura do torrón, friaxe boa para as carnes abouradas pola doenza ou a paixón, medo de nai de que os fillos fosen desditados. Tamén a nai sofre. Querería unir a todos ditosos e sabe que han de voltar cansos e feridos”. Don Ramón Otero Pedrayo referíase a outras dores pero a cita ben vale para celebrar o outorgamento do premio que leva o nome do de Trasalba a Darío Villanueva, un galego feito de palabras, de etimoloxías, de saberes; un polímata universal, afeito de mundos distintos e distantes, percorredor de universos inalcanzables para case todos, pero que sempre retorna a aldea, como Ulises, na busca da orixe, dos arrecendos de Galicia, da maxia da Terra, Nai e Señora, é posible que do único recuncho do mundo que ten mais de cen nomes para a chuvia nun falar que é como un repenicar da auga fresca contra os cristais, un cantar, poesía pura.
Cóntase, con certa retranca e moita ironía, que Otero Pedrayo, no seu leito de morte, foi visitado polo ministro de Educación. O mestre, cun fío daquela voz que fora retumbante, díxolle en castelán: “Señor ministro, salve el Griego”. Sabía ben o que dicía e o dicía porque sabía. A cultura, os clásicos, o idioma, o educar, o coñecer, o ensinar, son as armas dos seres intelixentes, dotados do prodixio de ser e estar, do compromiso cos outros, da supervivencia na aldea e na cidade, aquí e alá en Ultramar ou en Europa Central, nas montañas e no mar; seres da visión local e cosmopolita. De Trasalba ou Vilalba o Campus Stellae, e todo sen perder a perspectiva, sempre cos pés non chan e a cabeza ergueita para afrontar as desiguais circunstancias -nin sempre favorables nin sempre oportunas-, para avanzar con tento, asumindo a responsabilidade de cada unha das xeografías racionais, das complexidades cambiantes, as que Ortega chamou “circunstancias”. Darío Villanueva leva dando resposta a todos eses entenderes, exercendo a súas responsabilidades, coa discreción que caracteriza os sabios da nosa tribo galaica, deste pobo de boina e Castromil, que cando quere, sabe, e cando non sabe, disimula.
Nunhas declaracións a Víctor F. Freixanes, intelectual emérito, presidente da Academia Galega, o Petrucio don Ramón, dixo: “Trasalba era o paraíso, a infancia, o contacto co cosmos, a noite terrible, os atardeceres, a choiva, os cambios da lúa… Trasalba era, para os nosos ollos de nenos, o berce do universo”. O mesmo di, dun ou doutro xeito, da súa Vilalba natal, Darío, o mesmo escribiu Cunqueiro de Mondoñedo, o mesmo que Valle-Inclán pensaba de Vilanova ou da Pobra do Caramiñal… O certo é que, segundo Vicente Risco, “unha terra, por pequena que pareza, encerra en si tódolos misterios do universo”. Por iso, ilústranos o introdutor de Tagore, aos que din, referíndose a Galicia, que “é ben pequena”, hai que respostarlles que “Galicia é un mundo, é o mundo enteiro. Poderás andala en pouco tempo de norte a sur, e do leste ó oeste noutro tanto; poderás volvela a andar outra vez e outra, e outra aínda; non a has dar andado toda. E de cada vez qu’andes, has atopar cousas novas e outras has botar de menos”.
É certo, “desde o lugar mais pequeno do mundo pódese ollar todo o universo”. As Rosalía, as Emilia Pardo Bazán, as Sofía Casanova, os Otero Pedrayo, os Blancoamor, os Casares, os Cela, os Torrente, os Valle-Inclán, os Alfredo Conde, os Villanueva, os Freixanes, as Yolanda Castaño, as María Xosé Porteiro, e outros moitos imposibles de esquecer e tamén de nomear aquí, fannos destemer de tanta globalidade ameazante. Nas súas novelas, nos seus poemas, nas súas palabras, nos seus traballos, no seu modo de ser e de actuar pervive a esperanza dunha cultura propia, singular, arelante de mundos e de convivencia, crecente en achados e en novos valores en tódolos campos. “Pode Galicia ser pequena en extensión, en fondura, en entidade, é tan grande coma queiras, e dende logo, moito meirande de como ti a ves”. Risco foi concluínte.
Acerta o Padroado o premiar a Darío Villanueva, prolongación dunha ristra de nomes inmortais da cultura galega, xa inmortais asociados o Premio de Trasalba; acertan os Premios da Crítica o recoñecer a Bieito Ledo. A Nai agasalla os seus fillos, e iso importa e moito en tempos en que as ameazas son incontables, nos que os idiomas morren e as culturas desaparecen enredadas nunha policrise inmensa. Nós aquí estamos, na aldea, nos pobos, nas vilas, nas cidades, na paisaxe fermosa da fin do mundo, doentes e apixonados si, “cansos e feridos”, mais defendendo o noso, recoñecendo aos irmáns, preservando o medio natural, estimulando o maxín, creando moda, e formando as novas xeracións, ofrecéndolles referentes humanoss e racionais, como o Villanueva. Que a ninguén lle pareza mal, iso espero.
Alberto Barciela.
Xornalista.
