Moi probablemente a miña pode ser a derradeira xeración que escoitara en vivo as experiencias vividas por aqueles -os nosos pais, os nosos avós, os nosos tíos- que souberon contar e cantar as mesmas ao pé do lume, en improvisados faladoiros arredor da artesa e a carón da lareira na que fervían as papas de fariña milla que -nos anos 40-50 do século pasado-servirían de cea mentres a curuxa cantaba no souto e o golpe ouveaba no monte.
Ás veces contaban -contaron- o vivido “na fronte de guerra”, contaban as estralimitaciòns dos soldados mouros que viñeran pelexar a prol de Franco e os seus, ao mesmo tempo que relataban as falcatruadas que os militares das tropas nacionais levaban a cabo contra eses outros soldados do mesmo exército que, procedentes de África, vestían outro uniforme e non falaban español.
Nunca foron amigos entre eles. Nunca se sentiron integrados no mesmo exército, como tampouco os soldados españois chegaron a formar parte real dun exército “nacional” -os do “bando republicano” eran os “roxos”- no que abundaban os italianos e os alemáns aos que a duras penas entendían.
No exército “roxo” pasaba o mesmo en boa medida: as brigadas internacionais, se ben foron ben recibidas polos españois, en demasiadas ocasións se producían desencontros que provocaban enfrontamentos máis ou menos serios; americanos, ingleses, polacos, rusos, franceses e moita outra xente que voluntariamente dicían loitar contra o feixismo loitaban contra outros españois que tampouco entendían que facían en territorio español.
E, finalmente, pais, avós, tíos dos que na actualidade sumamos oitenta anos -arriba, abaixo- soubemos de parentes que, no remate da II Guerra Mundial, entraron os primeiros coas tropas que liberaron París após librarse da persecución en España pola policía franquista dada a súa teórica militancia nos exércitos republicanos cando o seu, maioritariamente, non foi outra cousa que ir á guerra porque a esta os levaron. Que podería coñecer de política un rapaz de 17 ou 18 anos que nunca, ata a guerra, saíra da súa aldea, do seu concello, apenas sabendo ler e escribir.
No outro “bando”, casos semellantes: un día chamaron a presentarse no concello, alguén tomou nota de quen eras e, por vivires na España “nacional” xa eras un soldado de Franco, sen teres opción a alegar nada en contra dado que facelo significaría, como mínimo, o encarceramento cando non ser afusilado.
Unha e outra circunstancia mantíñanse en silencio. Nen sequera se comentaba en presencia dos máis novos, non fora que algo do dito puidera transcender do ámbito máis interno da familia.
Agora aínda se dan pasos na recuperación da memoria histórica. Mais desta memoria canto temos perdido por mor do silencio obrigado, cantas realidades permanecen ocultas porque aínda existe medo a que se saiba a verdade.
E se os que algo escoitamos non somos quen de botalo fóra, canta realidade da súa historia -nunca nosa, porque ou non naceramos ou ninguén nola contou- ou vivencia permanece soterrada nunha gavia descoñecida sen chegar a ser sequera memoria.
Moitos deses mortos é seguro que quixeron aos nosos pais, ou estes a nós. Pero nunca tiveron a oportunidade de dar ou recibir un bico dos que aínda hoxe choran a súa falta. Quixéronnos, querémolos na distancia. Sen máis. E hai quen se nega a este recoñecemento. Que mágoa!.
