A guerra é o pai de todas as cousas, dixo Heráclito indicando que, aínda que a humanidade aspira á paz, a guerra é intrínseca a ela porque todo cando existe está en permanente conflito, comezando polos homes, sempre en guerra con nós mesmos.
Vivimos estes días unha guerra política e militar (quizais tamén ideolóxica) entre dous países (e algún máis na sombra) equiparable a todas as que a humanidade viviu. Pouco aprendemos, cando vemos como repetimos as peores pasaxes da historica con consecuencias aínda máis imprevisibles pola capacidade destrutiva do armamento actual.
No seu libro sobre Goya, Tzvetan Todorov conta que un sobrevivinte de Dachau, ao deixar o campo de concentración e lembrar as montañas de cadáveres, unicamente podía pensar nos gravados de Goya. Estas escenas, tan estarrecedoras e tan presentes na nosa conciencia, parecen querer repetirse hoxe: persoas axeonlladas que buscan unha explicación nas alturas; comportamentos onde a noción de misericordia está perdida… Mortos e mortos, e quen sobreviven tamén parecen mortos.
Desde a Primeira Guerra Mundial non paramos: guerras mundiais, civís, de agresión ou de defensa; de relixión, ideolóxicas, económicas; contra a droga, contra o terrorismo; guerras lóstrego ou interminables, sen cuartel, sen declarar ou declaradas; até guerra fría houbo, porque quentes o son todas. Todas teñen en común que son unha atrocidade sen paliativos. A “guerra, horrenda guerra” de Virgilio na Eneida, é a única verdade.
A miña xeración berrou non á guerra, pero ás guerras que ocorrían a miles de quilómetros de casa e que observabamos con indignación, aínda que con distancia. Tras tantos anos sen conflitos no noso territorio, aínda que si ás portas, os europeos convencémonos de que a barbarie só podía ter lugar máis aló das nosas fronteiras.
Así, fronte á guerra, desenvolvemos unha equidistancia calculada (isto non vai comigo!) e un dobre pacifismo de caricatura. Un estético, de guitarra e consigna, que se exerce desde un obsceno miradoiro. Xunto a este, puro esnobismo, outro que practica o rexeitamento selectivo dalgún dos actores. Aquí o “non á guerra” é o si ao de en fronte: Israel non, Hamás si; Occidente non, pero Oriente si; o imperialismo ianqui non, pero a bota de ferro soviética si. Trátase máis de iconografía ideolóxica que de verdadeiro pacifismo. Tristemente na guerra de Ucraína está a verse moito de ambos.
Sexa como sexa, parece que a raza humana non pode vivir sen expresar o seu amor pola guerra, por esa bestial realidade presente que nos fai dubidar do humano dos humanos. Só queda como dicía Xoán XXIII convidar os gobernantes a que se fagan cargo das tremendas responsabilidades que teñen ante a historia e, o que máis importa, ante o xuízo de Deus.
