O outono aparece pardo, como sonrosado e frío, convida á lectura, como nun remanso de acougo escollido. Reencóntrome con Nélida Piñón, achégome a ela a través da súa última novela, “Un día chegarei a Sagres”. Fágoo coa reverencia próxima dun admirador cativado, seguro de atopar a calor que ansío. Non tiven oportunidade aínda de lela en portugués, pero a tradución de Roser Vilagrasa para Alfaguara resulta sublime. A escritora é precisa e fala perfecto castelán, polo mesmo estou persuadido de que revisou con meticulosidade cada palabra, a sonoridade, a cadencia, o ritmo de cada frase, para evitar calquera tentación extravagante ou extraviada. O resultado é delicioso.
Nélida sustenta a historia dunha civilización en movemento perpetuo, a de Portugal, faio a través da vida dun individuo aparentemente insignificante, un campesiño intrépido, pero que quizá o sexa nun momento en que o que máis falta fai esa temeridade. Como outras veces, a obra é a culminación dun esforzo, a literata non dubidou en trasladar por anos a súa residencia da Lagoa, en Río de Janeiro, a Lisboa. Fíxoo para furgar coa súa curiosidade innata no pasado, para indagar en directo, para documentar ata a última coma.
Son testemuña telefónica, case diario, do seu esforzo inconmensurable, intelectual e físico. O mesmo que propiciou unha construción admirable de alguén que xa en tantas ocasións mostrou mestría ao narrar con deleite os seus pálpitos, as súas inquietudes, as súas contrastadas veracidades, as súas certezas e, mesmo, de expoñer sen trampantojos as súas dúbidas. Acompañouse dos seus asistentes e amigos, os Vasconcelos, capitaneados pola profesora Karla, pulcra e sabia, e pola amada Suzy Piñón.
Como demostrou na súa obra, a filla de Río de Janeiro e de Borela, do cosmopolitismo e da aldea, sabe transitar por un océano de trascenderes, condescendientes e esixentes, de ondas batientes e seguras. O seu saber permítelle inmiscir sutilmente nas súas obras a Homero, discorrer por Virgilio, nadar no popular, elevarse ata o seu admirado Machado de Assis, extasiarse #ante os místicos, brujulear na vangarda, instalarse na novidade. A autora transita do mítico ao real; profunda no onírico, ensaia ou ironiza, do conto trasládase á novela, do artigo pasa a regalar florilegios propios -“Ou pao de cada día”, é un bo exemplo-, e, aos privilexiados, entrega unha oratoria sen parangón... Todo con aparente facilidade, aínda que eu crea que tamén é a de quen se sabe predestinada á alta literatura desde nena e esíxese ao máximo en cada momento.
E as follas seguen caendo. Mentres Nélida engrandece dúas estirpes polo menos, a xenética e a adquirida. A segunda enriquece un sistema neuronal privilexiado, adobado de matices galegos, hispanos, lusos, brasileiros, entreverados de coñecementos africanos e orientais -hai algo moi persuasivo neses ollos asiáticos, pequenos e coquetos, que saben atopar as almas dondequiera que se camuflen-. Sobre o bosque manteado de follas acumúlase o saber vivo, perspicaz, dunha gran dama da cultura e da sociedade, dunha persoa esponxa, que acumulou experiencias, lecturas, indagacións, espontaneidades, cuxa intuición lle permitiu evitar meandros innecesarios e gozar dunha sensibilidade especial para cos humildes ou os desterrados. É feminista intelixente, que agora demostrou saber relatar de forma trasgresora, por iso adopta como narrador á figura dun home. Excelente exercicio, nada fácil.
Un día, Nélida e eu, regresaremos, non a Sagres, si a Ponche Borela, sobre o río Almofrei, xunto á capela de Lourdes, en Cotobade, en Pontevedra. Pasaremos por lugares con vacas louras, ás que saudaremos con respecto case reverencial, buscando unha de ollos azuis. Se temos sorte, e terémola, volverásenos a aparecer un cabalo branco baixo a doce choiva. E, entón, volveremos conversar sobre o avó Daniel, os baúis levados en carros desde o porto de Vigo, a travesías transatlánticas ou o prodixio da amizade. Descubrireille que os Barciela somos oriúndos desas terras de montes prodixiosos. Teceremos palabras con ilusións. Ao fondo sempre, para sempre, estará a paisaxe das nosas almas, un lugar universal con mil primaveras onde o mundo deu en chamarse Galicia.
“Cadaquén coa súa idea”. Luís Celeiro
Fóronse onte pola madrugada e arestora aínda non chegaron. Montaron nun avión para ir a “non seionde” e, despois, un tren de longo recorrido levaríaos a outro aeroporto, para seguir o seuprograma de turismo ofertado por unha das máis importantes axencias de turismo...