Nai. Ser nai, sobre todas as cousas. E nos anos 50 do século pasado, nai de catro ou máis fillos. Tempos de carencias e mesmo de fame para moitas familias cuxas mulleres, malia todo, parían (que era o que quería o franquismo e mandaba a Igrexa). A muller, coitada ela, non tiña máis papel que o de atender ao seu home en todos os sentidos, manter as crianzas, coidar dos seus maiores e os maiores directos do home, carretar cada día realizar baldes e máis baldes de auga para as tarefas da casa se esta carecía de pozo de seu, levar ao río para lavar a roupa da casa e a dos seus (que, obviamente, lavaba ela, en ocasións coa axuda dalgunha filla), facer a comida, limpar a casa e facer as camas, coser e planchar a roupa, cavar a horta (onde a había) e, cando o home, mariñeiro, chegaba á casa aló pola tardiña, acudir á praia para axudalo a descargar o peixe que capturara. Era, neste caso, a muller, auxiliar do mariñeiro. Nin el nin ela traballaban por conta allea, non cotizaban, mais en caso de enfermidade atendíannos médicamente no “18 de Xullo”. Tiñan que pagar, iso sí, os medicamentos, e para que fose así non sempre había posíbles. Menos mal que, en circunstancias de agobio, sempre estaban ao quite as tres farmacias (Ferrer, Sanmamed e Ramos) que daquela existían en Ribeira. En calquera caso, sempre a muller polas entremedias.
Un labor engadido destas: o de atadora. Traballo que realizaban mañá e tarde, cando era necesario. Outra volta sen patrón, sen amo, pero cun armador cuxos aparellos precisaban ser cosidos e o armador non eran elas. E coser ou “atar” era cousa de mulleres, de redeiras que cobraban o que a competencia establecía porque nunca houbo un salario para estas traballadoras. Cobraban segundo o que cobraran as últimas en prestar os seus servizos.
No devalo do día e mentres os cativos argallaban na casa sen molestar a ninguén -porque ninguén había, entendendo así que non quedaba na casa ninguén con autoridade- a muller (que xa lavara o peixe capturado polo seu home) vendía esas capturas na praza do peixe, no Castelo. Xa noite, esa muller tornaba á casa, onde agardaban os fillos e, a veces, o home (a cotío, este chegaba máis tarde porque tiña dereito a “socializar” no bar de Penín, no de Fernando, no de Arestín, no de Paquito, no das Caseiras, no da señora Julia, no 14, na de Julio, na taberna de Gil (“Moghamito”), no Gran Sol, na de Parga. na de Samarful e tantos outros bares e tabernas que, daquela coma hoxe, existían nunha vila que declararan cidade por méritos en salvamento marítimo.
Era aquel un tempo no que a muller facía de todo, porque todo era da súa responsabilidade agás sair tomar chiquitos pola tardiña, sair pescar na dorna ou mariscar (cando, na actualidade, o marisqueo a pé deixaría de existir de non traballar a muller na semente, na limpeza da concesión marisqueira, na recolleita e venda da ameixa ou o berberecho, do mesmo xeito que, vai 70 anos, viñan as mulleres a pé carretera adiante dende Castiñeiras e Aguiño ata a praza do peixe de Ribeira, traendo na cabeza unha bacía de cinq chea ata os topes de polbo que pescara o home na súa dorna.
Era un tempo no que a muller só existía para facer o que o home non facía. E aínda así non se tiña en conta o seu traballo porque, disque, non era por conta allea. Facían o que facísn, pero non eran cousas de mulleres
