Como quedaba explícito hai uns días nas páxinas do Barbanza, o 9 de marzo de 1995 a historia pesqueira de Galicia comezou a reescribirse con letras de trazo groso, moi groso. É unha liña que soporta a intrahistoria de non menos de tres séculos dos Grandes Bancos de Terranova que fala de buques galegos de todo tipo e traza á vez que o fai de pescadores de aspecto franco e decidido que traballan por diñeiro, obviamente, e por superar unhas condicións de vida que non lles gustaban. Mariñeiros dunha terra brava que izaron a bandeira dunha fraternidade non exenta de rivalidade máis ou menos ben entendida entre galegos, vascos e portugueses que capturaban baleas e cachalotes e que, moi posteriormente, pescaban e elaboraban un bacallau para o que, nas súas respectivas nacións, sempre tiñan mercado. Barcos vascos ou de capital radicado no País Vasco, que enrolaron mariñeiros dunha Galicia excedentaria neste tipo de profesionais e que tiñan referentes claros na provincia da Coruña -as factorías PYSBE, en Ferrol, e PEBSA, na Coruña- con outras distintas no territorio de Biscaia, entre as cales figuraba tamén PYSBE. Son testemuñas toxdos eles dunha longa traxectoria conxunta de homes e barcos de Euskadi e Galicia, marcada tamén pola gastronomía dunha e outra comunidade, co complemento dos veciños portugueses e os seus incribles ” doris”, embarcacións menores que eran as que verdadeiramente pescaban e desde as cales, a base de movemento de bichero, cargaban o barco ata os topes en larguísimas xornadas de traballo sumamente perigoso e mal pago e que os mantiña no caladoiro un mínimo de seis meses, salvo sorte extraordinaria nos lances consecutivos.
Pero aquel 9 de marzo de 1995 comezou a historia ingrata dos fletaneros dunha Galicia que levara a Terranova a máis nova tecnoloxía pesqueira, os buques máis modernos de toda a longa lista de cuantos conformaban as frotas dos mares de NAFO e que marcaron, como digo, con letras de groso trazo a historia dun país, Canadá, que non soubo apreciar no que valía a presenza en augas fóra da súa Zona Económica Exclusiva ( ZEE) dos mellores buques e as máis formadas tripulacións que nunca, nunca , navegasen aquelas augas.
Canadá cometeu un acto de pura piratería ao capturar ilegalmente e mediante o uso de forza armada o fletanero ” Estai”, con base en Vigo e con moitos dos seus tripulantes residentes habituais nas comarcas galegas do Morrazo, Marín e O Barbanza. Un cuarto de século despois deste acto incomprensible e doloroso, aínda hai -mesmo en España- quen baralla os dereitos dos canadenses a esa acción de forza acometida un século e medio máis tarde de que piratería e corsarios arrumbaran as súas frotas en illas hoxe utilizadas para o turismo.
Convén lembrar que cando os baleeiros vascos, con tripulación vasco-galega, alcanzaron augas de Terranova mediado o século XVI, comezaron por si mesmos a explotación desa pesqueira e, máis tarde, a do bacallau. Esta actividade paralizouse en 1713 pola firma do Tratado de Utrech que vetou o acceso a aqueles caladoiros a todo barco con pavillón do Reino de España. Os dereitos históricos a faenar en Terranova eran -e son- evidentes. Pero estes non contaron para os buques de guerra canadenses que tiñan ordes moi concretas de expulsar da zona á frota conxeladora galega.
En 1927, o empresario francés con intereses económicos en Terranova Luís Legasse, creou a sociedade Pesqueiras e Secaderos de Bacallau de España ( PYSBE) na que Legasse, promotor e propietario do 49% das accións, deu paso a accionistas como o Rey Alfonso XIII (co 25% da sociedade) e varios empresarios guipuscoanos que se repartían o restante 26% do accionariado. A frota bacaladera vasca inicial estaba composta polos pesqueiros ” Euskalherría”, “Alfonso XIII”, ” Galerna” e “Vendaval”. A eles sumaríanse en 1929 o “Mistral” e o ” Tramontana”, que desenvolveron a súa actividade en Terranova, Labrador, Groenlandia e Islandia con inmensas masas de bacallau que só barcos da península Ibérica pescaban.
En aquel entón o hoxe Canadá non existía. A súa constitución como Estado concretouse no ano 1962 como unha democracia parlamentaria e monarquía constitucional que Isabel II, raíña de Inglaterra, rexía como Xefa do Estado. Desta intrahistoria canadense hai que destacar que, cando os europeos pisaron por primeira vez o continente norteamericano, os viquingos alcanzárano moitos séculos antes: ao redor do ano 1.000, cando as súas naves arribaron ás costas de Terranova, dominio este que se uniu a Canadá en 1949. Entre os anos 60 e 80 do século pasado, uns 170.000 nenos aborígenes foron secuestrados e separados das súas familias para ser recolocados con familias non aborígenes. Con descendentes de moitos daqueles nenos entre os seus habitantes, San Xoán de Terranova é na actualidade a capital da provincia de Terranova e Labrador, con 155.000 habitantes, e que o momento da denominada “guerra do fletán” tiña como gobernador ao coñecido Brian Tobin.
Ata hai pouco menos de 25 anos, as tripulacións dos bacaladeros españois realizaban en Saint Jonh’ s e Saint Pierre et Miquelon todo tipo de traballos de reparación nos barcos, se pertrechaban de viveres e aveños, á vez que facilitaban ás tripulacións unhas máis que merecidas xornadas de descanso tras un traballo realmente esgotador e no medio de tormentas sen conto que soportaban como podían. Terranova pasou a formar parte da Confederación o 31 de marzo de 1949. Antes da súa entrada na devandita Confederación, era un dominio da Commonwealth británica. Poucos anos antes, a guerra civil española (1936-1939) e a II Guerra Mundial (1939-1945) puxeron fin á actividade pesqueira, co que a frota bacaladera española retornou aos seus portos basee. Algúns dos bous que a conformaban foron artillados e combateron na guerra española nun ou outro bando.
Finalizada a II Guerra Mundial, a frota bacaladera española recuperaba o seu protagonismo nos caladoiros do Gran Banco de Terranova. Pero ata os anos 90 a súa permanencia nas 200 millas da ZEE estivo en dúbida en moitas ocasións. A peor, cando as patrulleiras canadenses dispararon á proa do ” Estai”, acción que se repetiu contra outros fletaneros galegos que acudiran en axuda do primeiro.
Canadá, segundo o testemuño do embaixador español no país norteamericano, chegou mesmo a presentar a presentar por escrito unha declaración de guerra contra España. E España calou. Calou, sobre todo, polas actitudes de Francia e o Reino Unido e a inhibición da Unión Europea neste conflito entre países socios. Tampouco a organización NAFO (integrada por 27 países, entre estes a UE) e de Dinamarca, A Unión Europea, na que España estaba integrada, pouco ou nada dixo respecto diso. E a ONU optou por mirar para outro lado cando lle correspondía manifestarse. Puxo a vista no Norte, cando o referente era o Sur. E Felipe González, naquel momento presidente de España, considerou que o conflito se solucionaría coa colaboración da UE (aínda que non foi así) e enviou a Terranova as patrulleira de altura ” Vigía”, da Armada Española.
Vinte e cinco anos despois deste conflito no que falaron as armas canadenses, e os razoamentos expostos por armadores e tripulantes españois -galegos, neste caso- non se tiveron en conta, nada se pechou. Todo continúa aberto, con máis ou menos sorrisos. Dolorosamente aberto para tripulacións e armadores e o propio pobo galego que viviu con angustia o acontecido en con o ” Estai”, o “Praia de Xartaxéns” e outros barcos de Galicia.
A historia, tres séculos máis tarde da súa chegada a Terranova para capturar baleas, repetíase: aínda que simbólicamente, España volvía queimar ” as súas naves”, esta vez 150 conxeladores galegos con 2.000 homes a bordo obrigados a abandonar unhas augas que Canadá reclamou como “súas” sen razón algunha para facelo, atraída polos beneficios que os “estranxeiros” lograban dun peixe, o fletán negro, que os canadenses nunca pescaran e que talvez só as focas podían dar conta do seu potencial.
Non, a historia non está pechada vinte e cinco anos despois destes feitos. Canadá non reparou o dano causado a Galicia e os galegos. E España non aclarou aínda que foi da declaración unilateral de guerra por parte de Canadá e do papel desempeñado realmente na que ía ser resolución dun conflito no que os galegos nos vimos sós.
