Profesor, político e economista, Xosé Manuel Beiras (Santiago de Compostela, 1936) tamén destaca pola súa faceta literaria. Autor de numerosos ensaios e tradutor de diversas obras, principalmente, de autores franceses. Nas últimas semanas vén de concluír a tradución de Adolphe, de Benjamin Constant, e agora baralla mergullarse en L’Exil et le Royaume, de Albert Camus. Baixo o título A desfeita, presenta o venres, 6 de marzo de 2020, no Auditorio Valle-Inclán da Pobra do Caramiñal a súa achega ao galego de La Chute, un dos libros máis célebres de Camus, saído do prelo en 1956, un ano antes de que lle concedesen o Nobel de Literatura.
-Moitos coñéceno pola súa faceta política, pero tamén é autor dunha fecunda produción literaria.
“Eu realmente non me considero un escritor, o que pasa é que levo escrito libros, ensaios, artigos, etcétera. Pero relacionados primordialmente coa miña constante vital: a docencia, a investigación e as ciencias sociais. Naturalmente teño escrito moito, especialmente na modalidade de ensaio. O que si é unha constante que vén de moito tempo, aínda que con pouca produción, é como tradutor, fundamentalmente, do francés e, primordialmente, de teatro francés contemporáneo. As primeiras traducións están feitas no comezo dos anos 60, publicadas máis tarde na revista Grial, concretamente, a primeira con Xosé Luís Franco Grande, entre os dous, e foi unha peza de Jean Anouilh, un dramaturgo francés do segundo terzo do século XX moi importante, que é a recreación da Antígona. Ou Non haberá guerra de Troia, na tradución galega, tamén con Franco Grande nos anos 60, de Jean Giraudoux. Están relacionadas coa problemática da traxedia, fundamentalmente europea, do ascenso do fascismo e nazismo, da Guerra Mundial e das ocupacións polos nazis de países, concretamente Francia. Pasado tempo, nos anos 80 traduzo dúas das pezas dramáticas de Albert Camus: Les Justes e Caligula. E, máis tarde, unha das pezas dramáticas máis importantes de Sartre, As moscas. Polo tanto, fundamentalmente, tradución de teatro e sempre de determinado tipo que ten relación con constantes na humanidade e dos mitos clásicos recreados no contexto da dialéctica entre a liberdade e a opresión ou a tiranía. Tamén traducín algúns textos en prosa. O máis antigo é Cartas a un amigo alemán, escrito por Camus, e O tempo dun salaio, de Anne Philipe. Pasado máis tempo, traduzo La Choute, que é o que imos presentar o venres. E despois diso, xa rematei hai poucas semanas a tradución da novela Adolphe,de Benjamin Constant.”
-Considera que política, economía e cultura se complementan?
“Se non hai cultura, non pode haber política. Para facer política en serio é necesario cultura, polo tanto, teñen que estar estreitamente vencelladas. E a economía non é indispensable para facer política, pero si que, en cambio, é indispensable para poder fornecerlle á actividade política diagnoses correctas da patoloxía social e económica, e poder, polo tanto, elaborar ferramentas para levar adiante a curación desa patoloxía, algunha terapia adecuada. Si que hai unha conexión entre economía, cultura e política. O que pasa é que esa relación, na práctica da política, tal e como se coñece, tal e como é habitualmente entendida e dos políticos profesionais, non todos, pero o que é a pauta máis estendida, pois política e cultura, ás veces, están tan disociadas que hai demasiados políticos absolutamente incultos. E iso estámolo padecendo tantas veces.”
-Durante a súa estadía en París estudou lingua e literatura francesa. De feito, traduciu ao galego obras de Anne Philipe e Albert Camus. Que aspectos salienta da produción francófona respecto doutras?
“A literatura é unha expresión na escrita do que é todo o universo do idioma, o cal representa unha visión do mundo e unha estrutura do pensamento e da sensibilidade a través da linguaxe, levándose á escrita, que é un código. Polo tanto, toda literatura, aínda que se considere como universal, ten identidades que están arraigadas na realidade sociocultural, antropolóxica e histórica de cada pobo e, polo tanto, de cada cultura e idioma. Esas son as diferenzas que existen. En cambio, as temáticas repítense moitas veces nunhas e outras literaturas, só que con esa morfoloxía que responde a cosmovisións distintas e a diferenza que hai entre os vehículos de expresión. O problema da tradución está aí. Na tradución de La Chute, fago unha introdución bastante ampla na que abordo, entre outras cousas, a miña visión do problema da tradución, en como ti colles un texto que está nun idioma e tes que mergullarte nese texto e na fidelidade ao autor, pero iso despois tes que pasalo por enriba dun río que separa dous idiomas e dúas culturas para intentar vertelo nas claves propias e a idiosincrasia do outro idioma. Entón o problema é que, moitas veces, non podes manter unha plena fidelidade ao texto orixinal, no idioma propio, e á idiosincrasia do idioma ao que traduces. Tes que moverte nun terreo no que se che plantexan problemas que non son solubles, que podes aproximarte a unha solución, pero que nunca hai unha identidade entre o punto de partida, o idioma do que traduces, e o de chegada, ao que traduces. Parecido ao que sucede coa música.”
-Non é a primeira vez que achega ao galego as creacións de Albert Camus. Por que esta predilección?
“En parte porque a miña xeración, os que fomos mozos nos 50 estivemos moi influídos pola literatura francesa desa época, da literatura norteamericana da xeración perdida. Dos escritores franceses, os que máis limos foron, precisamente, Camus e Sartre. E tamén polos contidos filosóficos que hai na súa propia obra e as súas distintas versións. O segundo factor, aplicable a calquera autor, é que eu non podo traducir calquera texto de francés ao galego. É dicir, hai estilos literarios que me resultan máis doados que outros e o de Camus sempre me resultou máis fácil de traducir que, por exemplo, de Sartre. Pero tamén varía dunhas obras a outras. Eu traducín Calígula e Os xustos, pero intenteino con Le Malentendu e parei porque ía ser un disparate, non me valía. Ou de Sartre, traducín As moscas, pero Huis-clos non era capaz. Eu non son un tradutor profesional.”
-Que destacaría de A desfeita?
“Primeiro, é unha obra estilisticamente moi insólita porque, en realidade, é un longuísimo monólogo que te prende e non deixas. É o que se chama na técnica literaria un monólogo dun personaxe cun interlocutor mudo. É dicir, o protagonista está falando para alguén que nunca di nada, que nin sabes como se chama. Pero, ao mesmo tempo, a medida que avanza ese discurso, vese que non se está dirixindo só a ese interlocutor mudo, ese personaxe que atopa na taberna Mexico City dos baixos fondos de Ámsterdam, senón que se está dirixindo xa ao conxunto da xente. Segundo, o relato é un proceso de degradación da personalidade, por iso se titula así. Como o que di a expresión galega: ‘iso éche unha desfeita’.”
-Está traballando nalgún outro libro?
“Hai unha colección de relatos breves, nouvelle, de Camus, que se chama L’Exil et le Royaume. Son seis relatos moi interesantes e menos difundidos. E estou pensando que, cando agora o relea, se vexo que pode quedar ben, pois igual me meto con el, pero non é nada seguro.”
